بررسی و تحلیل شعر اعتراض در دهه۱۰_ ۴۰ با تکیه بر سروده های ۲۰ شاعر- قسمت ۴۱
یک شهر گورستان صفت،پژمرده خاموش
برجای رصب و جام می سجاده ی زرق
گوران نهادستند پی در مهد شیران
برجای چنگ و نای و نی هو یا اباالفضل
با ناله ی جانسوز مسکینان،فقیران
بدبخت ها،بیچاره ها،بی خانمانها… (اخوان ثالث،۱۳۶۹-۵۷)
همان گونه که درنمونه های ذکر شده مشاهده گردید،محتوای اکثر اشعار اجتماعی این دوره،فقرعمومی،نبودن عدالت و فضای نامناسب جامعه است،در این دوره به دلیل غلبه تفکرات سیاسی،درون مایه اجتماعی کمتر دیده می شود،در این دوره حتی نسبت به دوره پیش که یک دوره سکوت بود مفاهیم اجتماعی کمتری در شعر وجود داشت.
۳-۴-سروده های سیاسی وتأثیر تفکرات سوسیالیست در شعر این دوره.
بااخراج رضا شاه از ایران بر اثر فشار خارجیان،تدریجا” حاکمیت ملی از دیکتاتوری فردی به مجلس شورای ملی منتقل گردید هر چند که حاکمیت مجلس مدت زیادی دوام نیاورد اما برای چند سال (نطق) و سخن گفتن آزاد گردید و به تبع آزادی نطق،آزادی قلم نیز تأمین گشت،در این سال ها جراید،حتی آنهایی که وابسته به دستگاه دیکتاتوری بودند به شرح و بسط فجایع دوران دیکتاتوری پرداختند و جنایت آنها را افشا کردند و حتی علی رغم معتبر بودن قوانین ممنوع کننده سابق،در نهایت آزادی و می توان گفت در کمال بی پروایی آغاز به بدگویی از مسؤلان قبلی کشور نمودند «با سال ۱۳۲۰ که بند ها می گسلد،مردمی که از شدت سکوت نزدیک بوده است لال بشوند با عجله هر چه گفتنی دارند بیرون می ریزند».(ذاکر حسین،۲۳:۱۳۷۷)
در این دوره مطالب روزنامه ها مشحون از مقوله آزادی و بیان دردها و رنج های ناشی از خفقان گذشته است امّا آنچه بیشتر به چشم می آید (سروده های سیاسی) این دوره است سروده های پیرامون اشغال نظامی ایران،معایب استبداد رضا شاه و شدت خشونت و فشار اختناق حاکم بر افکار عمومی در طی بیست سال گذشته و نیز اظهار تأسف و ملال از اشغال نظامی کشور توسط نیروهای بیگانه است و حول ذکر معایب پهلوی،تأسف بر اوضاع گذشته و انتقاد و بد گویی نسبت به رجال سیاسی کشور،سرزنش خودی ناشی از گرفتاریهای وطن،بیطرفی وطن،سرزنش افسرانی که از جنگ گریخته بودند و موضوع قحط وغلا در ایران و داستانهایی از زندان وزندانیان گذشته دور می زند.
شهریار در شعر(شیون شهریور) به اشغال ایران توسط متفقین و ظلم و استبداد آنها اشاره کرده است و بر حال ایران افسوس می خورد:
| برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید. |
| روح زرتشت سحرگه به لباس خورشید جام جم دید کزو خون جگر می جوشید گویی از اشک صفای دل دارا می جست آمد افسوس کنان بر سر مهد زرتشت گفت آتشکده آذر گشتسب که کشت یعنی آتشکده در سینه نهان داشته ام دید زخمی است نهان کشور جم را به جگر کسی از شرم نیارست بر آوردن سر کاسه چشم ندامت شد و در وی نگریست ای وطن آمده بودم به سلام نوروز آمدم در پی آن کوکب آفاق افروز دگر ای مادر غمدیده به خون زیور کن |
سر برآورد در آفاق ز تخت جمشید اشک چون پرتو خورشید به مژگان پاشید زنگ اسکندر از آن لوح دلارا می شست با همان خاک که از گریه به خون می آغشت دیدم آنگاه که بر سینه نهادی انگشت ایمن از سرزنش خلق جهان داشته ام سخت آسیمه سر از حادثه می جست خبر مگر از خنجر بیگانه در او یافت اثر همه روز در آن کاسه ی خون دید و گریست مگرم کوکب اقبال تو تابد پیروز لیک از این غمکده رفتم همه درد و همه سوز جشن نوروز بهل شیون شهریور کن |
(دیوان شهریار،۹۰۵:۱۳۸۹)
پس از شهریور ۱۳۲۰ و در شرایطی که اوضاع ایران به علت جنگ عمومی و تجاوز قوای بیگانه به داخل کشور دگرگون شده بود و رضاشاه نیز از سلطنت کنار گذاشته شده بود،محمّد تقی بهار که از رژیم سابق به شدت ناراضی بود (شعر حب الوطن) را سرود و در ضمن انتقاد کردن از حکومت رضا شاه به پند و اندرز محمد رضا شاه می پردازد:
